Ype de Boer
Welke vragen begeleiden Agambens studie naar de getuigenissen? Waar werkt hij naartoe en waarom? In deze leeswijzer volg ik de rode draad van het boek, opdat de lezer niet al te veel verdwaald in het complexe en dichtbegroeide veld aan denkwijzen, referenties, kritiek perspectieven en thema’s dat Agamben in dit boek opent. De sprongen die Agamben maakt – van getuigenis voorbij het recht naar ethiek, van de Muselmann naar non-taal, van de schaamte van de overlevenden naar een nieuw mensbegrip, tussen Kant, dichtkunst en sadomasochisme – zijn niet altijd even makkelijk mee te voltrekken. Dit komt door hun complexiteit, maar ook vanwege hun wat ondoorzichtige presentatie. Waar Agambens andere werken de rust uitstralen van een vurig denker die zijn vlam in precies de juiste baan weet te leiden, en vaak culmineren in een constellatie van conclusies die inzicht geven in het geheel, zit in Wat overblijft van Auschwitz een explosiviteit die niet helemaal tot bedaren komt. De lezer zal dus sprongen moeten maken om mee te bewegen – daar kan ik niet zoveel aan veranderen – maar als het goed is helpt deze leeswijzer om het spoor weer op te pakken als hij of zij ergens een missprong heeft gemaakt.
Welke vragen begeleiden Agambens studie naar de getuigenissen? Waar werkt hij naartoe en waarom? In deze leeswijzer volg ik de rode draad van het boek, opdat de lezer niet al te veel verdwaald in het complexe en dichtbegroeide veld aan denkwijzen, referenties, kritiek perspectieven en thema’s dat Agamben in dit boek opent. De sprongen die Agamben maakt – van getuigenis voorbij het recht naar ethiek, van de Muselmann naar non-taal, van de schaamte van de overlevenden naar een nieuw mensbegrip, tussen Kant, dichtkunst en sadomasochisme – zijn niet altijd even makkelijk mee te voltrekken. Dit komt door hun complexiteit, maar ook vanwege hun wat ondoorzichtige presentatie. Waar Agambens andere werken de rust uitstralen van een vurig denker die zijn vlam in precies de juiste baan weet te leiden, en vaak culmineren in een constellatie van conclusies die inzicht geven in het geheel, zit in Wat overblijft van Auschwitz een explosiviteit die niet helemaal tot bedaren komt. De lezer zal dus sprongen moeten maken om mee te bewegen – daar kan ik niet zoveel aan veranderen – maar als het goed is helpt deze leeswijzer om het spoor weer op te pakken als hij of zij ergens een missprong heeft gemaakt.
- Voorwoord - Agamben stelt zich in dit boek ten doel de ethische betekenis van de Jodenvernietiging voor ogen te krijgen. Zijn terloopse karakterisering van deze studie als een ‘commentaar’ op de getuigenissen omtrent de vernietigingskampen is niet zonder belang. Walter Benjamin, een van Agambens grootste invloeden, ontwikkelde een commentaarmethode die de waarde en betekenis van een tekst… Lezen
- I. De getuige - In dit hoofdstuk bekritiseert Agamben twee perspectieven op de Jodenvernietiging die een afdoende begrip ervan in de weg staan: een juridische en een theologische. Agamben spreekt van een ‘stilzwijgende vermenging’ van ethische, juridische en theologische categorieën waartegen hij zich teweerstelt. Het juridisch perspectief is uit op het vaststellen van schuld en het vellen van een… Lezen
- II. De getuige - De Muselmann is degene die de bodem bereikt heeft en de taal verloren. Deze figuur, die niet meer communiceerde en niet meer reageerde op wat hem werd aangedaan, verzocht of aangeboden, maar enkel voorovergebogen op de grond zat of doelloos door het kamp zwierf, is op verschillende manieren geduid. De onzekerheid van de oorsprong van… Lezen
- III. Schaamte, of over het subject - Om de structuur van het menselijke in zijn verhouding tot het onmenselijke te denken, richt Agamben zich in het derde hoofdstuk op de schaamte die de overlevenden betonen tegenover hun eigen overleven. Het is deze complexe overlevingsschaamte die, voorbij de uitgesproken of opgeschreven woorden, volgens Agamben zelf als fenomeen van iets getuigt bij de overlevenden.… Lezen
- IV. Het archief en de getuigenis - De centrale vraag in dit hoofdstuk is: wat betekent het voor een levend wezen om de positie van een subject in te nemen? Voortbouwend op het gedachtegoed van de linguïst Benveniste en de filosoof Foucault, typeert Agamben het subject als een lege plaats of positie die door levende wezen ingenomen kan worden. Deze positie is… Lezen